[فردین آژغ]

اولین جعبه ابزار صندوقچه قرمز رنگ Arc Toolbox ، جعبه ابزار 3D Analyst tools است که خود به 9 دسته کلی تقسیم شده است و هر کدام نیز شامل چندین زیر مجموعه و ابزار است.از مهمترین کاربردهای این جعبه ابزار ، تولید انواع نقشه های سه بعدی از لایه های ارتفاعی ، انجام انواع آنالیزها و تحلیل های سه بعدی،تبدیل فرمت این لایه ها به سایر فرمت های GIS ، ارزش دهی مجدد به لایه ها و.... می باشد.همانطور که اشاره شد وجود بعد سوم در این لایه ها ، عامل تفکیک ابزار های این جعبه ابزار از سایر آنها شده است.تحلیل های سه بعدی ، اساس و شالوده طرح های کاربردی و توسعه ای،در GIS است و GIS سه بعدی یعنی ساخت مدل های ارتفاعی . البته لزوماً بعد سوم در نقشه ها ، فقط ارتفاع نیست،چون نقشه های ارتفاعی می توانند مبنایی برای تهیه سایر نقشه هایی شوند که بعد سوم در آنها وجود دارد.بعد سوم در نقشه های تولید شده از مدل های ارتفاعی می تواند نمایانگر نقشه :
شیب ، جهت شیب ، درجه روشنایی ، تراکم ، فاصله ، تن رنگ و...... باشد که هر کدام از این نقشه های تولیدی ، کاربردهای زیادی دارند . قبل از معرفی جعبه ابزار ها لازم است که با ساختار دو نوع از داده های مورد استفاده در اکثر این جعبه ابزار ها آشنا شوید . دو نوع از رایج ترین لایه های ورودی در GIS برای انجام تحلیل های سه بعدی ، لایه رستری DEM و لایه برداری (وکتوری) TIN است که البته در GIS قابلیت تبدیل این لایه ها به یکدیگر نیز وجود دارد.
DEM : Digital Elevation Model
واژه تخصصی برای نامیدن لایه های ارتفاعی DEM می باشد و فرمت آن رستر است. DEM ها از یک شبکه منظم رستری به وجود می آیند ، شبکه رستری که در مرکز هر سلول ( پیکسل ) آن ، عدد مربوط به ارتفاع وجود دارد.کوچکترین واحد تشکیل دهنده فایل های رستری پیکسل ها هستند . فایل های رستری متشکل از سطر ها و ستون هایی منظم اند که از این پیکسل های هم اندازه و هم شکل به وجود آمده اند. کیفیت و وضوح این شبکه رستری هر چقدر بیشتر باشد DEM حاصله نیز دارای جزییات و قدرت تفکیک بیشتری خواهد بود.
TIN-Triangular Irregular Network :
TIN نوعی DEM است ولی با فرمت برداری نه رستری . برخلاف DEM ها که از یک شبکه منظم رستری به وجود می آیند ، TIN ها مبتنی بر شبکه نامنظم مثلثاتی هستند. از هر نوع عارضه نقطه ای ، خطی و ..... مثل نقاط ارتفاعی به دست آمده از نقشه برداری زمینی ، داده های GPS ، خطوط منحنی میزان که دارای عدد ارتفاعی هستند ، می توان در ساخت TIN استفاده کرد.حتی بعضی از عوارض دو بعدی هم می توانند در تولید TIN نقش داشته باشند. مثلا خطوط مربوط به شبکه آبراهه ها ، خط الراس ها ، خط القعر ها ، جاده ها ، و داده های سطحی نظیر دریاچه های طبیعی و مصنوعی ، نقاط مربوط به حلقه چاه ها و...... همه و همه می توانند در ساخت بهتر و دقیق تر TIN مورد استفاده قرار گیرند.